Anahtar ve Kilit Tarihi Başlıyor

​

Anahtarlıkların geçmişinden bahsetmeden önce, söze anahtar ve kilitlerin tarihinden başlamak doğru olacaktır. İnsanlığın toprakla olan bağı vazgeçilmez olduğunda, korunma ihtiyacı da artmıştır. İnşa ettiği yapılar geliştikçe kilit ve anahtarlar ortaya çıkmıştır. Bilim insanları, kilit ve anahtar kullanımının insanlık tarihinin çok eski bir zamanından itibaren başladığını düşünmektedir. Ancak bilinen ilk anahtar ve kilit yapıları yaklaşık 4000 - 4500 yıl öncesine dayanmaktadır.



Antik Çağ'da Kilit ve Anahtar



Bu en eski kilitler, dört bin yıl önce kullanılmış olan tahta Mısır kilitleridir. Bu kilit örneklerine, hem piramitlerde, hem de o tarihlerden kalma alçak kabartmalarda rastlanmıştır. Söz konusu kilitler, içi boşaltılmış dili bulunan pimli bir türdü. Anahtarı, eğri ucunda pimler bulunan, yassı bir tahta çubuktan oluşurdu. Anahtar kilide sokularak yukarı doğru kaldırıldığında, pimler, lokmadan dilin içine sarkan pimleri yukarı doğru kaldırıp, dilin geri çekilmesini sağlardı. Bu kilitler yaklaşık 60 cm büyüklükte yapılıyordu.Mısır kilidinin bir türü, iskandinavya ve ingiltere gibi bazı ülkelerde, XX. yüzyılın sonlarına kadar kullanıldı. Ama bunlarda anahtar, dilin içinden değil de, lokma üstündeki bir delikten pimlere ulaşır ve dil, anahtardan ayrı çekilirdi.

Tarihteki en eski kilit ve anahtar örneklerine bir de Babil'de rastlamaktayız. Bu kilitler de yaklaşık 4000 yıl önce yapılmış kilit sistemleridir. Antik Yunan döneminde de karşımıza farklı kilit ve anahtar modelleri çıkmaktadır. Özellikle Antik Yunan döneminde geliştirilen yılan şekilli kilit ve anahtarları çok ilgi çekici olduğunu söyleyebiliriz.























​



​

​

Eskiden çok kullanılan bir başka kilit türü de, Çin'de dünyanın başka bölgelerinde rastlanan, çengel-yay ilkesine göre çalışan asma kilitti. Bu kilidin dilinde, içine bir yaprak yayın girip sıkıştığı çentik (Bazen bir çıkıntı) vardı. Düz bir metal lama biçimindeki anahtar, dilin içine sokulur, yaya bastırarak, çengelleri girintiden kurtarır, böylece dil geri çekilirdi.Başka bir yalın kilit türü de, vida hareketli asma kilittir. Bunun anahtarı yalın bir cıvatadır. Anahtar döndürülürken, göbek geri çekilerek kelepçeyi serbest bırakır. Bütün Avrupa'da kullanılmış olan bu kilit, iran'da hala yapılmaktadır.

Özel biçimli anahtar gerektiren ilk madenî kilitler, Romalılar tarafından yapılmıştır. XIII. yüzyılda Avrupa'da yaygın olarak kullanılan bu dişli kilitler, kilit içindeki çıkıntılar nedeniyle, yalnızca kendi anahtarıyla açılabilirdi. Her anahtar diline, belirli bir kilidin dişlerine geçecek ayrı bir biçim verilirdi. Bazen anahtarlar, hareketsiz bir çıkıntıya uyacak boru biçiminde de yapılırdı. Bu durumda kilit, yalnızca bir yandan kullanılabilirdi. Ucu çıkıntılı, içi dolu anahtarlarsa, kilide iki yandan da girebilirdi. Romalılar, yüzük olarak takılabilecek kadar küçük anahtarlar yapmışlardır.



























Modern Çağ'da Kilit ve Anahtar



Modern kilit ve anahtarın geliştirilmesi 18. yüzyıl sonlarını bulmaktadır. Geliştirilen bu kilitlerin pimi, dil üstündeki bir deliğe giren bir mandal ya da diştir. Anahtar bu mandalı kaldırır. Pimli kilidin yalın türünde pim, bir maymuncukla kaldırılabilir; ama 1778'de ingiliz Robert Barron'un geliştirdiği çift etkili kilitte, dilin çekilebilmesi için, karşılıklı iki (Sonradan ikiden çok) pimin, uygun yüksekliğe kaldırılması gerekir (Herhangi bir pimin gereğinden çok kaldırılması durumunda, söz konusu pim üstteki bir deliğe takıldığından, dil gene çekilemez). Çok pimli kilit, günümüzde de birçok kilidin temelini oluşturur. Barron pimli kilidinin ilginç bir türü, 1818'de Jeremiah Chubb tarafından patenti alınan düzenektir.Bu tür kilit kurcalandığında, bir pim yükseltilmiş durumda kalır ve doğru anahtarla geriye doğru döndürülene kadar, sürgünün açılmasını önler.



Barron'un çift etkili kilidi gibi, XVIII. yüzyılda geliştirilen bir başka kilit de, Bramah kilididir. Bu kilit, değişen boyutlarda çentikleri bulunan boru biçimli bir anahtarla açılır ve çentikli diyafram plakası ile birkaç tane yaylı radyal kızak içerir. Çentikli anahtar kızakları, diyaframın üstündeki çentiklere uyana kadar iterek, kilidin silindir biçimindeki göbeğinin döndürülmesini sağlar.



Günümüzde sokak kapılarında en yaygın kullanılan kilit, birçok kilidin en olumlu özelliklerini birleştiren silindir biçimli, pinıli Yale kilididir. Yale kilidi, 1848 yılında Connecticut'lı (A.B.D.) Linus Yale tarafından bulunmuş ve oğlu tarafından geliştirilmiştir. Silindir içindeki lokmanın dönüşü, Mısır kilidindeki pimlerin boşaltılmış sürgü içine uzanmasına benzer biçimde, lokma içine uzanan beş pimle önlenir. Pimler üst ve alt yarılara bölünmüştür; alt yarılara (tümler), üst yanlara adı verilir. Hem pimler, hem de iticiler, değişik uzunlukta yapılır. Yalnızca uygun ağzı olan bir anahtar, lokmanın dönmesini sağlayarak, beş pimi uygun yüksekliğe kaldırabilir. Pimli kilitler yayla donatılmıştır. Böylece, uygun bir anahtarla açılmadıkları sürece, kilitli durumda kalırlar.Şifreli kilitler: Şifreli kilidin sürgü ya da kelepçesinde yuvalar vardır. Bu yuvaları halkalar çevreler. Halkaların dış yüzeyinde harf ya da sayılar, iç yüzeyindeyse deliklere uyabilen uzantılar bulunur. Sürgünün çekilebilmesi için, halkaların doğru biçimde sıralanması gerekir. Sözgelimi kilitte, herbirinin üstünde yüz sayı bulunan üç halka varsa, içlerinden yalnızca birinin kilidi açacağı bir milyon olası birleşim vardır.



Şifreli kilit, Avrupa'da XVI. yüzyıldan bu yana bilinmektedir, ama eski örnekler günümüze kalmamıştır. Modern türlerin önünde, içindeki halkalar bir sıraya girene kadar ileri sürülen bir gösterge bulunur. Şifreli kilitlerin çoğu, zaman zaman şifreleri değiştirilebilecek biçimde düzenlenir.



Kilit ve anahtar yapımındanki gelişmeler sonucunda 1970'lerde elektronik kilitler ortaya çıkmıştır. Bu tarihten itibaren özellikle A.B.D'ndeki bazı yapılar, tuşlu telefon ilkesine göre çalışan elektronik kilitlerle donatılmaya başlandı. Bu kilitlerin dışında, basıldığında elektronik sesler veren birkaç yaylı tuş vardır. Doğru ses tonları kilidi çalıştırır. Gelişigüzel saatlerde onarım yada koruma personelinin girip çıktığı yerlerde bu kilit, anahtar gerektirmemesi bakımından kolaylık sağlar. Ayrıca hem açılması zordur hem de güvenlik nedeniyle şifre sık sık değiştirilebilir. Bu tür kilitler artık tüm dünyada kullanılmaktadır. Elektronik kilitlerin anahtarları da sayılardan oluşan bir kombinasyondan ibarettir. Bu anahtarların anahtarlıkları da insan beyninin bir kıvrımı olmuştur.



Anahtarlıkların Zamanı



Anahtarlar ve anahtarlıklar hepimizin hayatında önemli bir yeri olan objelerdir. Hepimizin eviminin, iş yerinin yada arabamısının anahtarlarını bir araya getiren anahtarlıkları vardır elbette. Bu küçük obje genelde küçük bir zincirin ucunda duran bir metal, plastik, tahta ve benzeri maddeden oluşmaktadır.

​

Günümüzde, anahtarlıklar çoğunlukla plastik ve metalden yapılmaktadır.  Anahtarlıklar çalışanlar içinde vazgeçilmez bir aksesuardır. Örneğin, güvenlik görevlilerinde, gardiyanlarda, kapıcılarda veya birçok anahtar taşımak durumunda kalan çalışanların sıkça anahtarlık kullanması kaçınılmazdır. Özellikle ikibinli yılların başından itibaren anahtarlıkların işlevleri arttıkça, kullanım amaçlarıda genişlemiştir. Öyle ki artık anahtarlıklar bir çok değişik özelliğide barındırmaktadır. Bu özelliklerden en ilgi çekicileri arasında, bir alışverişte kullanılan kredi kartı tarzındaki anahtarlıklar ve içinde göz yaşartıcı gaz bulunan korunma amaçlı tüp şeklindeki anahtarlıklar gösterilebilir.



Anahtartlıklar, en sık görünen hediyelik eşya ve reklam ögelerinden biridir. Özellikle şirketler, promosyon olarak sıkça anahtarlık yaptırmaktadır. Genelde standart bir promosyon anahtarlıkta firmanın ismi, logosu ve iletişim bilgileri bulunur. 60′lı yıllardan sonra plastik üretiminin gelişmesi bu tip anahtarlıkların yapımını kolaylaştırmış ve daha ucuz maliyetlerle yüksek adette basılabilmesini sağlamıştır. Plastiğin kolay işlenilebilir olması da anahtarlık yapımının hızla artmasındaki en büyük etken olmuştur.

​

1980′li yıllardan sonra anahtarlıklar farklı amaçlarla kullanılması artış göstermişitir. Öyle ki anahtarlıklar, ordu bıçağı, açacak, makas, elektronik ajanda, fotoğraf albümü, tırnak kesme aleti gibi şekillerde üretilmeye başlanmıştır.

Dünya üzerindeki turizim hacimi arttıkça, hediyelik eşya ihtiyacıda artmaktadır. Bu hediyelik eşyalar arasında da en çok satın alınanlardan bir tanesi turistik anahtarlıklardır. Anahtarlıkların çok fazla yer kaplamaması ve uygun fiyatlı oluşları, kolay toplanabilmesini sağlamaktadır. Kolaksiyonculuğun gelişmesiyle beraber, anahtarlık koleksiyoncularının da sayısı her geçengün artmaktadır. Ancak sadece turistik anahtarların koleksiyonlarından bahsedersek yanlşış olacaktır. Anahtarlık koleksiyonculuğu artık çok geniş bir spektruma yayılmıştır. Öyle ki bu koleksiyoonu yapan birçok kişi tarafından kurulan uluslararası bir kulübü dahi vardır. Anahtarlık koleksiyonundaki kategorilerde bir hayli fazladır. Spor, çizgi karakterler, şirketler, teknoloji, oyuncaklar, mutfak eşyaları, tamirat eşyaları, müzeler, turistik anahtarlıklar, anıtlar, özel günler, politika ve politikacılar, özel markalı anahtarlıklar gibi katagoriler oluşturulabilmektedir.